Κυριακή 3 Οκτωβρίου 2010

ΣΤΟΝ ΚΗΠΟ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ
ΑΦΗΝΟΝΤΑΣ ΠΙΣΩ ΤΟΝ ΤΡΟΜΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

ΙΡΒΙΝ ΓΙΑΛΟΜ


Ο πρωτότυπος τίτλος του βιβλίου είναι Staring at the sun-Overcoming the terror of death-Με το βλέμμα στον ήλιο-Ξεπερνώντας τον τρόμο του θανάτου.

O Irvin Yalom (1931) είναι ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Στάνφορντ των ΗΠΑ. Θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή εκπροσώπους της υπαρξιακής σχολής στην ψυχιατρική και είναι συγγραφέας του εγκυρότερου και πληρέστερου εγχειριδίου υπαρξιακής ψυχοθεραπείας’’Existential Psychotherapy’’. Στον επιστημονικό χώρο είναι ιδιαίτερα γνωστό το κλινικό και ερευνητικό του έργο στην ομαδική ψυχοθεραπεία. Όλα του τα λογοτεχνικά βιβλία – που θεωρούνται εξαιρετικά επιτυχημένα- αποτελούν ιστορίες ψυχοθεραπείας. Ο ίδιος τα θεωρεί προέκταση του διδακτικού του έργου, το οποίο όπως λέει, του παρέχει ανεξάντλητο υλικό αφού βρίθει ιστοριών και διηγήσεων.
Ο Ίρβιν Γιάλομ δηλώνει θαυμαστής του μεγάλου αρχαίου φιλοσόφου Επίκουρου, θεωρώντας ότι ο Επίκουρος ήταν ο πρώτος υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής, αφού μπήκε στην διαδικασία να ασχοληθεί, όχι μόνο με το μυστήριο του θανάτου, αλλά και με τον τρόπο που μπορεί να το αντιμετωπίσει ο άνθρωπος εν ζωή. ‘’Μολονότι η σωματική διάσταση του θανάτου μας καταστρέφει, η ιδέα ή άλλως η όψη, η θέαση του θανάτου, μας σώζει.’’ Φαίνεται να είναι η βασική φιλοσοφία αυτού του βιβλίου του Γιάλομ, που, προκειμένου να διερευνήσει το άγχος του θανάτου, ανατρέχει
στην ‘’ιατρική φιλοσοφία’’ του Επίκουρου , που όπως και ο ίδιος θεωρεί ότι η ρίζα του κακού στην ανθρώπινη δυστυχία είναι ο αδιάλειπτος μας φόβος για το θάνατο. Ο φόβος του θανάτου φυσιολογικά λειτουργεί από τα έξι περίπου χρόνια αλλά οπωσδήποτε, στη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου έχει κορυφώσεις και υφέσεις, για να ‘’εγκατασταθεί’’ στη σκέψη μας τις τελευταίες δεκαετίες της ζωή μας.’’ Δεν είναι εύκολο να ζει κανείς κάθε στιγμή έχοντας ολοκληρωτική συνείδηση του θανάτου. Είναι σα να προσπαθείς να γυρίσεις τα μάτια στον ήλιο. Ελάχιστα μπορείς να τ’ αντέξεις’’ γράφει . Το άγχος του θανάτου είναι ωστόσο , πάντοτε παρόν, αλλά ο συγγραφέας πιστεύει ότι ο άνθρωπος μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις και να συγκροτήσει την συνείδηση του έτσι ώστε να το αντιμετωπίσει.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΠΙΚΟΥΡΟ

Ο Επίκουρος γεννήθηκε το 341π.Χ στη Σάμο. Ίδρυσε την πρώτη του Φιλοσοφική σχολή στη Μυτιλήνη και την Λάμψακο πριν μεταφερθεί στην Αθήνα περί το 306 π. Χ όπου ίδρυσε τον Κήπο. Πέθανε το 271 π.Χ. σε ηλικία 70 χρόνων από επιπλοκές πέτρας στα νεφρά. Ο φιλοσοφικός κήπος του Επίκουρου ιδρύθηκε στα δυτικά της πόλης των Αθηνών-κάπου στα βόρεια της Ιεράς οδού σήμερα, στην αρχή μάλλον της λεωφ. των Αθηνών.-Λειτούργησε ως σχολή φιλοσοφίας αλλά και ως εκδοτικός οίκος των επικούρειων συγγραμμάτων τουλάχιστον για 500 χρόνια, συγκεντρώνοντας μαθητές και οπαδούς- μεταξύ αυτών υπήρχαν δούλοι και εταίρες, με τους οποίους ο ιδρυτής του κήπου είχε αναπτύξει μεγάλη οικειότητα και φιλία- πετυχαίνοντας μέσα σ’ αυτό το διάστημα να διδαχθεί και να εξαπλωθεί η Επικούρεια Φιλοσοφία σε όλη την έκταση του ελληνιστικού και στη συνέχεια του Ρωμαϊκού κόσμου. Πολιτείες ολόκληρες τον λάτρεψαν, του έστησαν αγάλματα και σκάλισαν σε πλάκες τις φιλοσοφικές του θεωρίες, ενώ λαμπρές προσωπικότητες διδάχτηκαν, δίδαξαν και διέδωσαν το έργο του. Κατά τον Ρωμαίο ποιητή Λουκρήτιο
’’ Είναι ο μόνος Έλληνας που κοίταξε κατάματα τον ουρανό χωρίς φόβο, δίδαξε στους ανθρώπους την αληθινή ουσία των πραγμάτων και τους λύτρωσε από το άγχος που είχαν σπείρει μέσα τους οι μύθοι.’’ Ομάδες από Επικούρειους υπήρχαν σε πολλές πόλεις και τα βιβλία τους έβρισκαν παντού φανατικούς οπαδούς. Δυστυχώς με την έλευση του Μεσαίωνα η Επικούρεια Φιλοσοφία παρήκμασε και σχεδόν όλα τα γραπτά του μεγάλου φιλοσόφου καταστράφηκαν από τις Χριστιανικές αρχές, επειδή οι ιδέες του θεωρήθηκαν ως επικίνδυνα δείγματα αθεϊσμού.


Αλλά ας δούμε μια από τις βασικές αρχές της Επικούρειας διδασκαλίας που σχετίζεται με την ψυχή και το τέλος της. ‘’Η φύση αυτού που αποκαλούμε ’’ψυχή’’ είναι μια σωματική οντότητα, που απαρτίζεται από λεπτότατης υφής μέρη και που δεν επιβιώνει μετά τον θάνατό μας, εφόσον διασπάται στα δομικά της στοιχεία( άτομα)τα όποια διασκορπίζονται. Δεν υπάρχει Θεία Πρόνοια, οι Κόσμοι δημιουργήθηκαν από την χαοτική μη κατευθυνόμενη κίνηση ατόμων.’’ Αυτό , όταν το καταλάβουμε, μας λυτρώνει από τον φόβο και την αγωνία για το τι θα γίνει η ψυχή μας μετά το θάνατό μας. ’’Όπου είμαι εγώ, δεν είναι ο θάνατος. Όπου είναι ο θάνατος εγώ δεν είμαι.’’ Είναι μια από τις πιο γνωστές ρήσεις του αρχαίου φιλοσόφου και εδώ ας μας επιτραπεί να παραθέσουμε την παραφρασμένη θέση του Επίκουρου από τον Αμερικανό σκηνοθέτη Γούντυ Άλλεν, δοσμένη με το γνωστό του χιούμορ:’’ Δεν φοβάμαι το θάνατο, απλά δεν θέλω να είμαι εκεί όταν θα έρθει.’’
Έτσι λοιπόν, πιστεύοντας όχι μόνο στο θάνατο του σώματος αλλά και στη θνητότητα της ψυχής, νικάμε το άγχος του θανάτου, αφού το ολοκληρωτικό τέλος της ύπαρξης καταργεί την οποιαδήποτε συνείδηση θανάτου. Μετά απ’ αυτό ο άνθρωπος βρίσκεται στην ίδια κατάσταση μη ύπαρξης όπως πριν από την γέννησή του.

Το υπέρτατο αγαθό στην επικούρεια ηθική είναι η ευτυχισμένη ζωή. Αυτή μπορεί να επιτευχθεί όταν ο άνθρωπος απελευθερωθεί απ’ όλα αυτά που αντιτίθενται στην ευδαιμονία του. ( Η πληρότητα της ευτυχίας ορίζεται από την απόλυτη απουσία πόνου σωματικού ’’απονία’’ και ψυχικού ‘’αταραξία’’). Το πρώτο εμπόδιο στο δρόμο για την ευτυχία είναι ο φόβος. Ο φόβος των Θεών και ο φόβος του θανάτου. Όπως είπαμε πιο πριν, κατά τον Επίκουρο η ψυχή δεν είναι αθάνατη και οποιοσδήποτε φόβος μεταθανάτιας τιμωρίας ή ελπίδας ανταμοιβής δεν έχει νόημα. Μας προτρέπει λοιπόν, να απολαύσουμε αυτή την ζωή, γευτούμε όλες τις χαρές της (ως μέτρο ευτυχίας καθορίζει την ηδονή, διανοητική και σωματική) και να μη χάσουμε αυτή την μοναδική ευκαιρία που μας δίδεται, απελευθερωμένοι πλήρως από τις δεισιδαιμονίες μύθων και θρησκειών.

‘’Το βιβλίο αυτό είναι ένα βιβλίο βαθιά προσωπικό, που πηγάζει από την αναμέτρησή μου με το θάνατο’’ λέει ο Γιάλομ, περιέχει δε, όλα όσα έμαθε για το πώς να ξεπερνάμε το φόβο του θανάτου μέσα από την προσωπική του εμπειρία και τη δουλειά του με τους ασθενείς. Ξεκινά δηλώνοντας και ο ίδιος τρόμο σ’ αυτή τη σκέψη. Στο πρώτο κεφάλαιο εστιάζει στο ότι πολλά προβλήματα δημιουργούνται και υπάρχουν λόγω αυτής της συγκεκριμένης φοβίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο, παραθέτοντας κλινικά περιστατικά, προτείνει τρόπους αναγνώρισης του συγκαλυμμένου άγχους. Στο τρίτο αποδεικνύεται ότι η συνάντηση με το θάνατο λειτουργεί ‘’αφυπνιστικά ‘’και μπορεί να οδηγήσει σε ζωή πιο πλήρη(εδώ παρατίθενται και στοχασμοί μεγάλων διανοητών όπως του Νίτσε, του Σοπενχάουερ κ.α). Στο τέταρτο κεφάλαιο προτείνονται ιδέες για να ξεπεραστεί το άγχος του θανάτου. Ιστορίες ασθενών, παραδείγματα από την Λογοτεχνία ή τον Κινηματογράφο, δίνουν μια πιο πρακτική διάσταση στο θέμα του. Στο πέμπτο μιλά για τη λύτρωση μέσα από την ανθρώπινη επαφή. Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζει τη δική του στάση απέναντι στη θνητότητα και στο έβδομο παρέχει οδηγίες στους ψυχοθεραπευτές, οι οποίες είναι προσιτές σε όλους τους αναγνώστες.
Ουσιαστικά ο Γιάλομ μας προτείνει διάφορες μεθόδους, με τις οποίες μπορούμε να διαχειριστούμε τον τρόμο της θνητότητας, όπως μέσα από την ουσιαστική ανθρώπινη επαφή, και την αναζήτηση της πληρότητας και της αυτοπραγμάτωσης. Πρόκειται για ένα βιβλίο πνευματώδες που μέσα από την κατάθεση εμπειριών μας βοηθά να έλθουμε σ’ επαφή με την ουσία της ύπαρξής μας, κινητοποιώντας μας να αναζητήσομε μια πιο ουσιαστική ζωή περιβαλλόμενοι από φίλους, νικώντας έτσι στην επίγεια ζωή το θάνατο. Ο Χαιντεγκέρ όρισε κάποτε το θάνατο ως’’ τη μη δυνατότητα περαιτέρω δυνατότητας’’. Η διαρκής αναζήτηση αυτής της δυνατότητας μας κρατά μακριά από οποιονδήποτε ‘’θάνατο’’.
Ο Γιάλομ, αν και Εβραίος που πήγαινε κάποιες φορές στη Συναγωγή, δηλώνει πολύ ορθολογιστής για να έχει οποιαδήποτε θρησκευτική πίστη. Στηριγμένος στην ψυχανάλυση, δίνοντας έμφαση στην ερμηνεία των ονείρων, ασχολείται κυρίως με παθολογικές περιπτώσεις. Ο ίδιος, που διανύει ήδη τα 79 του χρόνια δηλώνει: ’’Ο θάνατος με κάνει να ζω περισσότερο την κάθε στιγμή, να εκτιμώ και να απολαμβάνω και μόνη τη χαρά του να έχω τις αισθήσεις μου, να είμαι ζωντανός.’’


Ρένα Πετροπούλου Κουντούρη
28/2/2010

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου